Het College van Rijksadviseurs startte samen met woningbouwcorporaties een ontwerptraject naar het verduurzamen van hun bestaande voorraad.
Natuurinclusieve en biobased renovaties zijn haalbaar, betaalbaar en schaalbaar.
Drie teams in Brabant (’thuis), Fryslan (Accolade) en Zuid-Holland (Waterweg Wonen) startten met ontwerpend onderzoek met de drie corporaties.
Meer weten? www.collegevanrijksadviseurs.nl
Het rapport kunt u hier inzien of lezen als pdf.
Het voorwoord, de inhoud en de inleiding zijn hieronder als leestekst toegevoegd.
Voorwoord
In 2050 moeten bijna 7 miljoen woningen en 1 miljoen andere gebouwen aardgasloos en CO2-neutraal zijn. Met bijna 2,4 miljoen sociale huurwoningen in het bezit is dit voor de woningbouwcorporaties een enorme verduurzamingsopgave.
Samen met huurders staan ze vaak voor de keuze: sloop en vervangende nieuwbouw óf renovatie van bestaande woningen. Renovatie als het aan het College van Rijksadviseurs ligt. Maar we gaan graag nog een stap verder. Samen met woningcorporaties startten we het ontwerptraject ‘Biobased & natuurinclusief renoveren corporatiebezit’. Ook Aedes, de landelijke branchevereniging van woningbouwcorporaties in Nederland, sloot daarbij aan. Waarom biobased en natuurinclusief renoveren? Er zijn veel nieuwe woningen nodig en er moeten ook nog eens miljoenen huizen van het gas af en geïsoleerd worden. En dat zo duurzaam mogelijk. Corporaties kunnen grote stappen zetten op het gebied van verduurzaming door oude woningen te vervangen door nieuwe woningen. Denk aan goede isolatie en een lager energieverbruik. Een betere energieprestatie weegt echter niet op tegen de milieubelasting van sloop en bouw. Hoogwaardige renovatie over een exploitatieperiode van dertig jaar is 10-30% goedkoper dan gelijkwaardige nieuwbouw (RCE, ‘Wederopbouw, een kansrijke erfenis’). De gebouwde omgeving is nu nog goed voor zo’n 40% van onze CO2-uitstoot en energieverbruik. Dat kan en dat moet anders. Daarom stelt het College van Rijksadviseurs Een Nieuwe Bouwcultuur voor. Een programma om vernieuwing en versnelling te laten samenvallen met de verduurzaming en verfraaiing van de woonomgeving. Een bouwcultuur waarin de bouw beter in balans is met de natuur. Een bouwcultuur die ook toekomstige generaties een fi jne woonplek biedt. De ontwerpen van het ontwerptraject ‘Biobased & natuurinclusief renoveren corporatiebezit’ laten zien dat biobased en natuurinclusief renoveren van sociale huurwoningen haalbaar, betaalbaar en schaalbaar is en dat het kwaliteit kan toevoegen a
Ongeveer een derde van de bestaande woningvoorraad is in handen van corporaties. Een groot deel daarvan is toe aan renovatie. Dat betekent een grote verduurzamingsopgave, maar ook een enorme kans. Want als het corporaties lukt deze miljoenen woningen biobased en natuurinclusief te verbouwen, kunnen we een enorme slag slaan. Het CRa wil corporaties meekrijgen in de beweging naar verduurzaming, naar biobased, natuurinclusief, mét een hoge mate van aandacht voor schoonheid. Dit ontwerpend onderzoek met veelvoorkomende casussen, maar ook andere studies en verkenningen in Nederland hebben we nodig om te bedenken waar we naartoe gaan én wat er in het hier en nu nodig is.
Francesco Veenstra, Rijksbouwmeester
Inhoud
VOORWOORD 4
INLEIDING 8
THEMA 1 // MATERIALEN 12
Grondgebonden woningen in Best
Woonstichting ’thuis
Team 01: Werkstatt
Lessen en adviezen
THEMA 2 // VARIATIE 38
Wijk met 17 portiekflats
Team 02: GEAR
Lessen en adviezen
THEMA 3 // BUITENRUIMTE 62
Woningen MUWI1 in Vlaardingen
Waterweg Wonen
Team 03: PeetersenDaan en Maarten Schrama
KAW // Invloed op architectuur
Lessen en adviezen
OPINIE // EEN ANDERE KIJK OP VERDUURZAMEN 92
Pablo van der Lugt // De noodzaak van een nieuwe biobased
bouwcultuur
Jannemarie de Jonge // Zoek binnen elk project het experiment
Leen Gorissen // Kunnen we de aarde weer heel bouwen?
COLOFON 109
Inleiding
Op weg naar duurzame sociale huurwoningen
Woningbouwverenigingen willen verduurzamen, maar weten vaak niet hoe. Dat komt naar voren uit onderzoek onder zestig corporaties dat met fi nanciële steun van de Rijksdienst voor Ondernemers (RVO) en het ministerie van Economische Zaken en Klimaat (EZK) is uitgevoerd. Corporaties hebben voor het Rijk en gemeenten de rol van koploper, maar ze missen expertise en investeringskracht. Veel gemeenten en de rijksoverheid verwachten van lokale woningcorporaties dat ze hun woningbestand als eerste energieneutraal maken. Omdat ze over een groot woningbestand beschikken, kunnen de corporaties snel meters maken, zo wordt gedacht. Naast onderhoud en nieuwbouw moeten ze immers ook aandacht en middelen besteden aan leefbaarheid van wijken en de betaalbaarheid van woningen. Een fl inke opgave, waar betrokken partijen aan dit magazine graag hun tanden in zetten.
Ontwerptraject woningcorporaties
Het College van Rijksadviseurs (CRa) is samen met woningcorporaties gestart met een ontwerptraject voor de verduurzaming van sociale huurwoningen. Na een grondige selectieprocedure zijn in februari 2023 drie teams begonnen aan hun ontwerpend onderzoek, elk voor een andere woningbouwcorporatie. Hoewel de context verschilt, hebben de casussen gemeenschappelijke kenmerken die toepasbaar zijn op vergelijkbare situaties. De presentatie van de bevindingen van de teams op vrijdag 7 juli 2023 vormde de afsluiting van het traject. De ontwerpen tonen aan dat natuurinclusieve en biobased renovaties haalbaar, betaalbaar en schaalbaar zijn. Tegelijkertijd voegen ze kwaliteit toe aan woningen en woonomgevingen. Want kwaliteit staat binnen het ontwerptraject voorop. Het CRa wil goede voorbeelden delen en kennis ontwikkelen om de risico’s voor woningbouwcorporaties te minimaliseren.
Een Nieuwe Bouwcultuur
Met het programma ‘Een Nieuwe Bouwcultuur’ wil het CRa biobased en natuurinclusief bouwen stimuleren. In de hele keten: van de teelt van gewassen tot toepassing in de bouw. De brede verduurzamingsopgave van woningbouwverenigingen is een goed voorbeeld van hoe het CRa ‘Een Nieuwe Bouwcultuur’ in de praktijk kan brengen om een grote slag te slaan met biobased en natuurinclusief bouwen. Materialen die afkomstig zijn uit de levende natuur zijn milieuvriendelijker tijdens productie, gebruik en afstoting. Voor woningbouwcorporaties leveren deze materialen bovendien dezelfde energetische verbetering van een woning op als het gebruik van traditionele bouwmaterialen. De materialen kunnen tijdens de levensduur van een gebouw opnieuw groeien. Zo komt ook circulariteit in beeld. Door natuurinclusief bouwen toe te passen, draagt een gebouw bij aan de lokale biodiversiteit en natuur. Ook helpt het ons beter voor te bereiden op extreme weersomstandigheden, zoals hittegolven en overstromingen als onderdeel van klimaatadaptatie.
Ambities
Uit een inventarisatie van Platform31 blijkt dat bij veel woningcorporaties de energietransitie al in volle gang is. De focus ligt echter vaak op het energetische aspect en niet op andere verduurzamingsambities, zoals circulariteit en klimaatadaptatie. De verschillende ambities hoeven elkaar niet in de weg te staan, maar kunnen elkaar versterken. Als woningbouwcorporaties verschillende duurzaamheidsaspecten integraal meenemen in aanbestedingen, vallen de kosten en het werk vaak hetzelfde uit als bij een reguliere opdracht. Circulair en klimaatadaptief is op die manier niet iets wat achteraf ‘ook nog moet’, maar vanaf het begin onderdeel van het proces is. Daarnaast kunnen woningbouwverenigingen samen meer voor elkaar krijgen als ze kennis delen en samen circulaire en biobased bouwmaterialen inkopen, waardoor de prijs ervan daalt. Zo kan biobased en natuurinclusief renoveren ook voor woningbouwcorporaties fi nancieel haalbaar, schaalbaar en realiseerbaar worden.
In deze publicatie leggen teams en corporaties verslag van drie verschillende casussen. Iedere casus heeft een thema. In het eerste thema wordt gekeken naar verschillende soorten biobased materialen die toepasbaar zijn op het renoveren van bestaande bouw zonder overlast voor de bewoners. Er is gezocht naar lokale, beschikbare materialen met lage beheerkosten. In het tweede thema staat de zoektocht naar diff erentiatie in doelgroepen centraal. De introductie van collectieve voorzieningen en dubbelgebruik en fl exibele indelingen die in de toekomst te veranderen zijn. Naast de zoektocht naar variatie is gezocht naar mogelijkheden voor passief renoveren. In het derde thema ligt de focus op de buitenruimte. Er is gezocht naar nieuwe manieren van natuurinclusief ontwerpen, die ook toegepast kunnen worden in andere wijken in Nederland.
Geef een reactie